Tüp Bebek Tedavisi Öncesi Rahim Filmi
Tüp bebek tedavisinde, sperm ile yumurtanın buluşm...
Rahmin sağ ve sol üst köşelerinde rahim tüpleri yer alır. Sağ tüp ve sol tüp, rahim boşluğundan sağdaki ve soldaki yumurtalıklara doğru uzanan 10-12 cm uzunluğunda ve iç çapı birkaç milimetre olan canlı borucuklardır. Tüplerin duvarlarında istemsiz kas hücreleri bulunur. İç yüzeyi salgı üretmek, hareket sağlamak gibi çeşitli işler gören özel bir hücre tabakasıyla kaplıdır.
Tüpler kadının yumurtası ile erkek üreme hücresi spermin buluşmasını sağlar. Bu iki üreme hücresinin buluşması ve birleşmesi sonrasında embriyo gelişir. Tüp içinde rahime doğru ilerleyen embriyo rahim boşluğuna ulaşarak buraya tutunur ve gelişimine devam eder.
Rahim tüplerinin iç çapı 3-5 mm kadardır ve çeşitli nedenlerle tıkanabilir. Tüplerin tıkalı olması durumunda sperm ile yumurta buluşamaz. Bu durumda doğal yolla, kendiliğinden gebelik mümkün olmaz. Tüp tıkanıklığı başta gelen kısırlık nedenlerinde birisidir.
Tüplerin tıkalı olup olmadığı rahim filmi çekilerek anlaşılabilir. Tüp tıkanıklığını teşhis etmek için rahim filminden başka ve daha iyi bir radyolojik inceleme yöntemi yoktur. Ne ultrasonografi ne bilgisayarlı tomografi ne de MR, tüpler hakkında rahim filmi kadar yeterli ve doğru bilgi veremez.
Rahim filmi çekiminde, röntgen filmlerinde görülebilen özel bir sıvı rahim boşluğu içine doldurulur ve bu sıvının tüplerin içinden geçerek karın boşluğu içine ulaşıp ulaşmadığı röntgen ile izlenir. Eğer tüpler tıkalıysa bu tıkanıklığın tüpün neresinde olduğu tespit edilir. Tüpteki tıkanıklığın tüpün hangi bölümünde olduğu tespit edilir.
Tıkalı çıkan tüpler için 3 durum söz konusu olabilir:
Yukarıdaki 1. Maddede yazılı durum dışında, tüpler, rahim filmi çekimi sırasında “selektif salpingografi” adı verilen yöntemle açılabilir veya açık olduğu gösterilebilir. “Selektif salpingografi” tek tüp filmidir. Bu yöntemde, ilaç, rahim boşluğuna değil, çok ince, yumuşak bir borucuk ile doğrudan doğruya tüpün içerine verilir.
Tüpler tıkalı ise yumurta ile sperm buluşamayacağı için doğal yolla gebelik meydana gelemez. Tüp tıkanıklığı en sık görülen kısırlık nedenidir. Bu nedenle düzenli korumasız ilişkiye rağmen makul bir süre boyunca gebe kalamayan kadınlarda tüplerin durumunun tespit edilebilmesi için rahim filmi çekilmelidir. Söz konusu makul bekleme süresi genç kadınlarda 1 senedir. Kişinin durumu da göz önüne alınarak 35-40 yaşından sonra bu süre daha kısa tutulur.
Çeşitli enfeksiyonlar tüp tıkanıklığının en sık sebeplerinden birisidir. Bu enfeksiyonlar belirti vererek veya belirtisiz şekilde meydana gelerek tüplerin tıkanmasına sebep olurlar.
Çikolata kistleri tüplerin karın boşluğuna açılan ağzını kapatarak veya karın zarı yapışıklıklarına yol açarak tüpleri tıkayabilir. Tüpü iterek veya üzerine baskı yaparak olumsuz etkileyebilir.
Karın bölgesi ameliyatlarından sonra tüpler tıkanabilir.
İster ameliyatla isterse ilaçla sonlandırılmış olsun, dış gebelikler tüpün tıkanmasıyla sonuçlanabilir.
Tüplerinden sadece birisi tıkalı olanların kendiliğinden gebe kalma şansı azalmış olsa da vardır. İki tüpü de tıkalı olanlar sadece tüp bebek tedavisi ile gebe kalabilirler.
Kısırlığın tüp tıkanıklığından başka sebepleri de vardır. Bu sebepler kadından kaynaklanabildiği gibi sperm azlığında olduğu gibi erkekten de kaynaklanıyor olabilir. Bu çiftlere tüp bebek tedavisi yapılmadan önce tüplerin rahim filmi ile kontrol edilmesi önemlidir. Çünkü tüpün rahme uzak bölgesinde bir tıkanıklık mevcut ise, tüp içinde biriken sıvı, rahim boşluğuna akarak embriyonun tutunmasını ve gelişmesini olumsuz etkiler. Tüp bebek başarı şansı belirgin derecede düşer. İşte bu nedenle tüp bebek tedavisi öncesinde rahim filmi çekilerek varsa tüp bebek başarısını olumsuz etkileyebilecek çeşitli problemler tespit edilmeli, bu problemler bertaraf edildikten sonra tüp bebek tedavisine devam edilmelidir.
İstanbul tüp tıkanıklığı bir şikayete neden olmaz. Belirti vermez. Tıkanıklığın olup olmadığı ve varsa tıkanıklığın tüpün neresinde bulunduğu, normal muayene ile anlaşılamaz ve ultrason ile görülemez. Bu nedenle saptanabilmesi için mutlaka rahim filmi çekilmelidir.
Rahim filminde tek tüpün tıkalı olması gebe kalmaya engel değildir. Ancak kendiliğinden gebe kalma şansı iki tüpün de açık olduğu duruma göre daha düşüktür. Tek tüpün tıkalı çıkması halinde de “selektif salpingografi” ile tüp açma işlemi önerilebilir.
Böylece aşılama yapılacaksa zaman kaybının önüne geçilebileceği gibi ağızdan tıkalı çıkan tüplerde gebe kalmayı engelleyebilecek sıvı birikimi gibi bir durumun bulunup bulunmadığı da anlaşılabilir. Eğer bir tüpte sıvı birikimi varsa, bu sıvı rahim içine akarak diğer tüp yoluyla hatta tüp bebek yöntemiyle gebe kalmayı engelleyebilmektedir.
Rahim filminde 2 tüpün birden tıkalı çıkması durumunda, eğer bu gerçek bir tıkanıklık ise kendiliğinden gebe kalınması mümkün değildir. Laparoskopi ile durum doğrulanır ve tüp bebek tedavisine geçilir. Eğer “selektif salpingografi” yapılabilen bir merkeze ulaşabilmeniz mümkün ise laparoskopiden önce bu tüp açma tekniği önerilebilir. İki tüpün birden tıkalı olduğu uygun olgularda “selektif salpingografi” ile en az bir tüpün açılması olasılığı %70 iki tüpün birden açılması olasılığı %40’dır. Tüpleriniz açılırsa, laparoskopi yapılmasına gerek kalmayacaktır.
Tıkalı tüplerin rahim filmi sırasında “selektif salpingografi” ile açılması konusundaki anlatım videomu izleyebilirsiniz.
Eğer tüpteki tıkanıklık tüpün rahme uzak olan bölgesinde ise, bu durum, hem açık olan diğer tüpten gebe kalmayı hem de tüp bebek başarısını önemli derecede olumsuz etkiler. Uzak uçtaki tıkanıklık nedeniyle tüpün içinde sıvı birikir (Hidrosalpinks). Tüp şişer. Karın boşluğuna akamayan ve tüp içinde biriken bu sıvı rahim içine akmaya başlar. Rahim içine akan sıvı embriyo için zararlıdır. Onun tutunmasını zorlaştırır ve tutunsa bile gelişimini engelleyebilir. Bu nedenle rahim filmi çekilerek hidrosalpinks olup olmadığı saptanmalı, eğer varsa önce gerekli müdahale yapılıp sıvı akışı önlendikten sonra embriyo transferi aşamasına geçilmelidir.
Rahim filminde tıkalı çıkan tüplerin selektif salpingografi adı verilen kısa ve ağrısız yöntem ile aynı seansta açılabilmesi mümkün olmaktadır. Sıvı birikmiş, bağlanmış veya dış gebelik, enfeksiyon gibi bir sebeple temelli tıkanmış bir tüp söz konusu değilse, özellikle rahime yakın yerden tıkalı çıkan tüplerde bu yöntem ile tüplerin açılması şansı %70’in üzerindedir.
Eğer selektif salpingografi olanağı bulunmayan bir merkezde veya başka bir şehirde rahim filmi çektirdiniz ve tüpleriniz tıkalı çıktıysa fimlerinizin fotoğrafını göndererek selektif salpingografi ile açılması olasılığının olup olmadığını sorabilirsiniz (Ayrıntı için “Selektif Salpingografi” başlıklı yazımızı okuyabilir, ilgili YouTube videolarımızı izleyebilirsiniz).
Diğer faktörlerde bir problem yoksa ve tüpler de açıksa rahim filmi çekimini takip eden 4 ay boyunca gebe kalma şansı artmaktadır. Hangi teknikle yapılırsa yapılsın, hangi ilaç kullanılarak çekilmiş olursa olsun tüm araştırmalarda bu olumlu etki ispat edilmiştir.
Rahim filmi çekiminde kullanılan ilaç tüplerden geçerken sümüksü materyali, pıhtı tıkaçlarını temizlemekte ve bu şeklide gebeliği kolaylaştırdığı düşünülmektedir.